بریکس (BRICS) به یک گروه اقتصادی و سیاسی از پنج کشور بزرگ در حال توسعه جهان اشاره دارد که شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. این کشورها با اهداف مشترک در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی در سطح جهانی همکاری می‌کنند. اصطلاح “بریکس” ابتدا به‌عنوان BRIC معرفی شد، که شامل چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین بود، و در سال ۲۰۱۰، آفریقای جنوبی نیز به آن پیوست و به BRICS تغییر یافت.
ایده اولیه تشکیل بریکس به سال 2001 باز می‌گردد، زمانی که جیم اونیل (Jim O’Neill)، اقتصاددان گلدمن ساکس (Goldman Sachs)، در گزارشی با عنوان «ساختن بریک‌های اقتصادی بهتر» به پتانسیل‌های اقتصادی برزیل، روسیه، هند و چین اشاره کرد. او پیش‌بینی کرد که این چهار اقتصاد نوظهور تا سال 2050 به قدرت‌های برتر اقتصادی جهان تبدیل خواهند شد. این گزارش توجه بسیاری را به خود جلب کرد و زمینه را برای همکاری‌های بیشتر بین این کشورها فراهم آورد.
اولین نشست رسمی سران کشورهای بریک (بدون حضور آفریقای جنوبی) در 16 ژوئن 2009 در یکاترینبورگ روسیه برگزار شد. در این نشست، رهبران برزیل، روسیه، هند و چین بر لزوم همکاری‌های بیشتر اقتصادی و سیاسی تاکید کردند. یک سال بعد، در سال 2010، آفریقای جنوبی نیز به این گروه پیوست و نام آن به بریکس تغییر یافت.
از آن زمان تاکنون، BRICS به طور منظم نشست‌های سالانه برگزار کرده و در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی همکاری‌های خود را گسترش داده است. این گروه توانسته نهادهایی مانند بانک توسعه جدید و ترتیبات احتیاطی ذخایر ارزی را ایجاد کند که نشان از عزم جدی آن برای ایفای نقشی مهم‌تر در اقتصاد جهانی دارد.
بریکس مخفف چیست؟
بریکس (BRICS) مخفف نام انگلیسی پنج کشور برزیل (Brazil)، روسیه (Russia)، هند (India)، چین (China) و آفریقای جنوبی (South Africa) است. این اصطلاح ابتدا در سال 2001 توسط جیم اونیل برای اشاره به چهار اقتصاد نوظهور برزیل، روسیه، هند و چین (BRIC) ابداع شد. در سال 2010، با پیوستن آفریقای جنوبی به این گروه، نام آن به بریکس تغییر یافت.
این پنج کشور دارای ویژگی‌های مشترکی هستند که آنها را از سایر کشورهای در حال توسعه متمایز می‌کند. همه آنها دارای اقتصادهای بزرگ و در حال رشد سریع، جمعیت زیاد و منابع طبیعی فراوان هستند. همچنین، این کشورها نفوذ قابل توجهی در مناطق جغرافیایی خود دارند و خواهان ایفای نقش بیشتر در امور جهانی هستند.
بریکس صرفاً یک اصطلاح اقتصادی نیست، بلکه به یک گروه سیاسی-اقتصادی تبدیل شده که به دنبال افزایش همکاری‌های چندجانبه و ایجاد تغییر در نظم جهانی است. این گروه با برگزاری نشست‌های منظم سالانه و ایجاد نهادهایی مانند بانک توسعه جدید، به دنبال تقویت موقعیت کشورهای در حال توسعه در عرصه بین‌المللی است.
اهداف بریکس
BRICS از زمان تشکیل، اهداف متعددی را دنبال کرده که می‌توان آنها را به چند دسته اصلی تقسیم کرد:
اصلاح نظام مالی جهانی:
یکی از مهم‌ترین اهداف بریکس، ایجاد تغییرات اساسی در ساختار نظام مالی بین‌المللی است. این گروه معتقد است که نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی بیش از حد تحت سلطه کشورهای غربی قرار گرفته‌اند و نیاز به اصلاحات جدی دارند. بریکس به دنبال افزایش نقش و نمایندگی کشورهای در حال توسعه در این نهادهاست.
تقویت همکاری‌های اقتصادی :BRICS
تلاش می‌کند تا روابط تجاری و اقتصادی بین اعضای خود را تقویت کند. این امر شامل افزایش حجم تجارت درون گروهی، تسهیل سرمایه‌گذاری‌های متقابل و همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی است. ایجاد بانک توسعه جدید در سال 2014 با هدف تامین مالی پروژه‌های زیرساختی و توسعه پایدار در کشورهای عضو و سایر اقتصادهای نوظهور، نمونه‌ای از این تلاش‌هاست.
کاهش وابستگی به دلار آمریکا:
بریکس به دنبال کاهش سلطه دلار آمریکا در مبادلات بین‌المللی است. این گروه تلاش می‌کند تا استفاده از ارزهای ملی در تجارت بین اعضا را افزایش دهد و حتی ایده ایجاد یک ارز مشترک را مطرح کرده است. هدف از این اقدامات، کاهش آسیب‌پذیری در برابر نوسانات دلار و تحریم‌های آمریکاست.
افزایش نفوذ سیاسی:
بریکس به دنبال افزایش وزن سیاسی خود در عرصه بین‌المللی است. این گروه تلاش می‌کند تا در مسائل مهم جهانی مانند تغییرات اقلیمی، امنیت بین‌المللی و توسعه پایدار نقش فعال‌تری ایفا کند. همچنین، BRICS به دنبال ایجاد یک نظام چندقطبی در روابط بین‌الملل است که در آن قدرت‌های نوظهور نقش بیشتری داشته باشند.
همکاری در زمینه‌های علمی و فناوری:
بریکس بر اهمیت همکاری در زمینه‌های علمی، فناوری و نوآوری تاکید دارد. این گروه به دنبال تبادل دانش و تجربیات بین اعضا و همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی مشترک است. هدف از این همکاری‌ها، تقویت توان علمی و فناوری کشورهای عضو و کاهش وابستگی به کشورهای پیشرفته غربی است.
مقابله با چالش‌های جهانی:
بریکس تلاش می‌کند تا در مواجهه با چالش‌های مهم جهانی مانند تروریسم، تغییرات اقلیمی، امنیت غذایی و بهداشت جهانی، رویکردی هماهنگ اتخاذ کند. این گروه معتقد است که همکاری بین کشورهای در حال توسعه می‌تواند به حل موثرتر این مشکلات کمک کند.
گسترش عضویت:
در سال‌های اخیر، BRICS به دنبال گسترش اعضای خود بوده است. این گروه در نشست 2023 خود تصمیم گرفت تا کشورهای ایران، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی را به عضویت بپذیرد. هدف از این گسترش، افزایش نفوذ و قدرت گروه در عرصه بین‌المللی است.
اعضای بریکس پلاس
مفهوم «بریکس پلاس» به گسترش همکاری‌های BRICS با سایر اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه اشاره دارد. این ایده در سال 2017 توسط چین مطرح شد و هدف آن ایجاد یک پلتفرم گسترده‌تر برای همکاری‌های اقتصادی و سیاسی است. در حال حاضر، اعضای اصلی بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هستند، اما این گروه در حال گسترش است.
در نشست سران بریکس در آگوست 2023 در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، تصمیم گرفته شد که شش کشور جدید به عضویت این گروه درآیند. این کشورها عبارتند از:
عضویت رسمی این کشورها از 1 ژانویه 2024 آغاز شد، به استثنای آرژانتین که با تغییر دولت در این کشور، از پیوستن به BRICS انصراف داد. عربستان سعودی نیز در ابتدا به بریکس نپیوست و اعلام کرد که هنوز در حال بررسی این موضوع است. اما دولت آفریقای جنوبی در ادامه وضعیت عضویت عربستان را تایید کرد.
با پیوستن این کشورهای جدید، بریکس اکنون 30 درصد از مساحت زمین و 45 درصد از جمعیت جهان را در بر می‌گیرد. همچنین، اعضای BRICS مجموعاً 31.5 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده‌اند که از سهم 30.7 درصدی کشورهای گروه هفت بیشتر است.
علاوه بر این کشورها، بیش از 40 کشور دیگر نیز علاقه خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کرده‌اند. برخی از این کشورها عبارتند از:
بریکس پلاس می‌تواند مزایای متعددی برای اعضای جدید و قدیمی داشته باشد:
افزایش قدرت چانه‌زنی: با افزایش تعداد اعضا، وزن اقتصادی و سیاسی BRICS در عرصه جهانی افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند به افزایش قدرت چانه‌زنی این گروه در مذاکرات بین‌المللی منجر شود.
گسترش بازارها: اعضای جدید می‌توانند به گسترش بازارهای صادراتی برای محصولات کشورهای عضو کمک کنند. این امر به رشد اقتصادی بیشتر و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید می‌انجامد.
تنوع‌بخشی به منابع: با پیوستن کشورهایی مانند ایران و عربستان سعودی، بریکس می‌تواند به منابع انرژی بیشتری دسترسی پیدا کند.
تقویت همکاری‌های جنوب-جنوب: بریکس پلاس می‌تواند به تقویت همکاری‌های بین کشورهای در حال توسعه (همکاری‌های جنوب-جنوب) کمک کند.
ایجاد توازن در نظام بین‌الملل: گسترش BRICS در ایجاد یک نظام چندقطبی در روابط بین‌الملل نقش مهمی داشته باشد.
واحد پول بریکس
یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در BRICS، ایجاد یک واحد پول مشترک برای کاهش وابستگی به دلار آمریکاست. اگرچه در حال حاضر واحد پول رسمی بریکس وجود ندارد، اما تلاش‌هایی برای ایجاد مکانیسم‌های مالی مستقل از دلار در جریان است.
در نشست سران بریکس در سال 2023 در آفریقای جنوبی، کشورهای عضو متعهد شدند که امکان‌سنجی ایجاد یک ارز مشترک یا مکانیسم مشابه را مورد بررسی قرار دهند.
برخی از اقدامات و پیشنهادات در زمینه واحد پول بریکس عبارتند از:
استفاده از ارزهای ملی : BRICS
تلاش می‌کند تا استفاده از ارزهای ملی کشورهای عضو را در تجارت درون گروهی افزایش دهد.
سیستم پرداخت بریکس:
در نشست سران بریکس در سال 2015 در روسیه، وزرای کشورهای عضو مشاوره‌هایی را در جهت ایجاد یک سیستم پرداخت جایگزین برای سیستم سوئیفت آغاز کردند. هدف اولیه، حرکت به سمت تسویه حساب‌ها با ارزهای ملی بود.
سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزی چین:
چین سیستم پرداخت بین‌بانکی فرامرزی (CIPS) خود را به عنوان جایگزینی برای سوئیفت راه‌اندازی کرده است. این سیستم به موسسات مالی در سراسر جهان اجازه می‌دهد اطلاعات مربوط به معاملات مالی را ارسال و دریافت کنند.
سیستم‌های پرداخت ملی:
کشورهای عضو BRICS سیستم‌های پرداخت ملی خود را نیز ایجاد کرده‌اند. برای مثال، روسیه سیستم SPFS، هند سیستم SFMS و برزیل سیستم Pix را راه‌اندازی کرده‌اند.
ایده ارز مشترک:
برخی از سیاستمداران ارشد در برزیل و روسیه پیشنهاد ایجاد یک ارز مشترک برای BRICS را مطرح کرده‌اند تا سلطه دلار را کاهش دهند. اگرچه این موضوع در نشست سران 2023 مورد بحث قرار نگرفت، اما همچنان به عنوان یک ایده مطرح است.
با این حال، ایجاد یک ارز مشترک برای BRICS با چالش‌های زیادی روبرو است. تفاوت‌های اقتصادی قابل توجه بین کشورهای عضو، سیاست پولی متفاوت و مسائل حاکمیتی از جمله موانع اصلی هستند. به همین دلیل، برخی کارشناسان معتقدند که ایجاد یک ارز جدید برای استفاده در پرداخت‌های تجارت بین‌المللی یا یک ارز دیجیتال برای تجارت بین‌المللی، گزینه‌های عملی‌تری هستند.
گروه بریکس و ایران | همه چیز درباره پیوستن ایران به بریکس
فرآیند پیوستن ایران به بریکس
تلاش‌های ایران برای پیوستن به BRICS از سال‌ها قبل آغاز شده بود. در سال 2017، ایران در چارچوب «بریکس پلاس» امکان مشارکت در سازوکارهای بریکس را پیدا کرد. در همان سال، مذاکرات برای مشارکت ایران در بانک توسعه جدید بریکس نیز آغاز شد.
در دولت ابراهیم رئیسی، تلاش‌ها برای پیوستن به بریکس شدت گرفت. رئیسی در چارچوب دکترین سیاست خارجی خود، بر اهمیت ارتقای دیپلماسی اقتصادی، چندجانبه‌گرایی، حضور فعال ایران در سازمان‌های اقتصادی منطقه‌ای و همکاری‌های جدید جنوب-جنوب تأکید کرد.
سرانجام، طی نشست سران بریکس در آگوست 2023، تصمیم گرفته شد که ایران به همراه چند کشور دیگر به عضویت این گروه درآید. عضویت رسمی ایران از 1 ژانویه 2024 آغاز شد.
پیامدها و فرصت‌های عضویت ایران در بریکس
پیوستن ایران به بریکس می‌تواند پیامدها و فرصت‌های متعددی برای کشورمان داشته باشد:
افزایش قدرت سیاسی و اقتصادی: عضویت در بریکس می‌تواند قدرت سیاسی و اقتصادی ایران را افزایش دهد. همانطور که گفته شد، این گروه حدود 26 درصد از مساحت زمین، 42 درصد از جمعیت جهان و سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار دارد.
دسترسی به منابع مالی: ایران امیدوار است با پیوستن به بانک توسعه جدید BRICS، بتواند به منابع مالی جدیدی دست یابد. این بانک می‌تواند 8 تا 10 میلیارد دلار وام (30 درصد از آن به ریال ایران) برای پروژه‌های زیرساختی اختصاص دهد.
کاهش اثرات تحریم‌ها: عضویت در BRICS می‌تواند به ایران کمک کند که تا حدودی اثرات تحریم‌های بین‌المللی را کاهش دهد. همکاری با کشورهای عضو بریکس می‌تواند راه‌های جدیدی را برای دور زدن تحریم‌ها فراهم کند.
توسعه روابط تجاری: ایران می‌تواند از طریق BRICS، روابط تجاری خود را با اقتصادهای بزرگی مانند چین، هند و روسیه گسترش دهد. این امر می‌تواند به افزایش صادرات ایران و جذب سرمایه‌گذاری خارجی کمک کند.
مشارکت در پروژه‌های زیرساختی: ایران می‌تواند در پروژه‌های بزرگ زیرساختی مانند کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) نقش مهمی ایفا کند. این کریدور سالانه حدود 20 میلیارد دلار درآمد ترانزیتی برای ایران ایجاد می‌کند.
کاهش وابستگی به دلار: ایران از طریق مکانیسم‌های مالی بریکس، وابستگی خود به دلار را کاهش خواهد داد.
چالش‌ها و موانع
علی‌رغم عضویت در بریکس، تحریم‌های بین‌المللی همچنان مانع بزرگی برای مشارکت کامل ایران در اقتصاد جهانی هستند. برخی از کشورهای عضو بریکس ممکن است به دلیل نگرانی از مجازات‌های آمریکا، در همکاری با ایران محتاط باشند.
در ضمن روابط پیچیده ایران با برخی از کشورهای منطقه، از جمله عربستان سعودی که خود در حال بررسی عضویت در بریکس است نیز می‌تواند چالش‌هایی را ایجاد کند.
همچنین اقتصاد ایران در مقایسه با سایر اعضای بریکس کوچکتر بوده و با مشکلات ساختاری مواجه است. این تفاوت می‌تواند همکاری‌های اقتصادی را دشوار سازد.
گفتنی است که نیاز به بهبود زیرساخت‌ها در کشور، به ویژه در بخش حمل و نقل و لجستیک نیز حائز اهمیت است تا ایران بتواند از مزایای عضویت در بریکس به طور کامل بهره‌مند شود.
روابط تجاری ایران با اعضای اصلی BRICS
ایران – چین:
چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است و حجم مبادلات دو کشور در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۳۰ میلیارد دلار رسید. واردات اصلی چین از ایران شامل نفت و گاز است، در حالی که ایران کالاهایی چون تجهیزات صنعتی و مصرفی از چین وارد می‌کند. همچنین، توافق‌نامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع، روابط اقتصادی دو کشور را تقویت کرده است.
ایران – روسیه:
روابط تجاری ایران و روسیه در سال‌های اخیر روندی متغیر داشته است. در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۴، حجم مبادلات تجاری بین دو کشور با ۱۴.۷ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل، به ۳.۳ میلیارد دلار رسید. با این حال، در نیمه نخست سال جاری، صادرات ایران به روسیه حدود ۴۹۴ میلیون دلار بوده است.
ایران – هند:
روابط تجاری ایران و هند در سال‌های اخیر با نوساناتی همراه بوده است. در سال ۲۰۲۳، حجم مبادلات تجاری دو کشور حدود ۱.۸۳۶ میلیارد دلار بود که نسبت به سال قبل کاهش ۲۶ درصدی را نشان می‌دهد. با این حال، در دو ماهه نخست سال ۲۰۲۴، تجارت بین ایران و هند با رشد ۵ درصدی به ۳۷۷ میلیون دلار رسید.
ایران – برزیل:
برزیل بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در آمریکای لاتین است و حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال ۲۰۲۲ به حدود ۵ میلیارد دلار رسید. صادرات ایران شامل محصولات پتروشیمی مانند اوره است، و واردات از برزیل عمدتاً شامل کالاهای کشاورزی و دامی است. تجارت دو کشور در سال ۲۰۲۴ روند رو به رشدی داشته است.
ایران – آفریقای جنوبی:
روابط تجاری ایران و آفریقای جنوبی در سال‌های اخیر با نوساناتی همراه بوده است. در سال ۱۴۰۱ (۲۰۲۲)، صادرات ایران به آفریقای جنوبی حدود ۱۴۵ میلیون دلار بود که ۰.۵۷ درصد از کل صادرات ایران را تشکیل می‌داد. همچنین، در هفت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳)، آفریقای جنوبی با واردات ۱۱.۵ میلیون دلار کالا به ایران، نخستین کشور آفریقایی در صادرات کالا به ایران از نظر ارزش بوده است. با توجه به ظرفیت‌های موجود، دو کشور در تلاش برای افزایش حجم مبادلات تجاری و تقویت همکاری‌های اقتصادی هستند.
نمایشگاه‌ها و رویدادهای بریکس
بریکس نه تنها به‌دنبال افزایش همکاری‌های اقتصادی است، بلکه نمایشگاه‌ها و رویدادهای متعددی را برای تقویت تعاملات میان کشورهای عضو برگزار می‌کند. این نمایشگاه‌ها معمولاً در حوزه‌های مختلفی مانند تجارت، فناوری، انرژی، کشاورزی، و فرهنگ برگزار می‌شوند.
نمایشگاه بریکس در حوزه تجارت و فناوری:
این نمایشگاه‌ها به منظور ایجاد بسترهای جدید تجاری و فناوری برگزار می‌شوند. کشورهایی نظیر چین و هند به‌ویژه در این زمینه پیشرو هستند. نمایشگاه‌های بریکس در این حوزه به‌دنبال معرفی نوآوری‌ها و راه‌حل‌های فناورانه در صنایع مختلف و تشویق به تبادل تجاری بین کشورهای عضو است.
نمایشگاه‌های فرهنگی بریکس:
در کنار نمایشگاه‌های تجاری، بریکس نمایشگاه‌های فرهنگی نیز برگزار می‌کند تا تنوع فرهنگی کشورهای عضو را معرفی کند. این نمایشگاه‌ها می‌توانند شامل هنرهای معاصر، نمایش‌های موسیقی، تئاتر، و غذاهای سنتی کشورهای مختلف باشند.
نشست‌ها و همایش‌های علمی و تحقیقاتی بریکس:
همچنین، بریکس همایش‌ها و نشست‌های علمی و تحقیقاتی برای ترویج همکاری‌های علمی و پژوهشی در حوزه‌های مختلف برگزار می‌کند. این نشست‌ها معمولاً شامل مقامات دولتی، کارشناسان، و محققان از کشورهای مختلف است که به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های مشترک می‌پردازند.
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به گروه شرکت های “فرداد” می باشد.
